“เมืองเก่าน่าน” คุณค่าความสำคัญ แผนแม่บทและผังแม่บทการอนุรักษ์และพัฒนาบริเวณเมืองเก่าน่าน
“เมืองเก่าน่าน” คุณค่าความสำคัญ แผนแม่บทและผังแม่บทการอนุรักษ์และพัฒนาบริเวณเมืองเก่าน่าน
ขอบเขตพื้นที่ “เมืองเก่าน่าน” ในเบื้องต้นสำหรับการศึกษาเพื่อวางแผนแม่บทและผังแม่บทการอนุรักษ์และพัฒนากำหนดเป็น 2 พื้นที่ คือ ใจเมืองน่าน และเวียงพระธาตุแช่แห้ง ซึ่งพื้นที่ดังกล่าวเป็นสัญลักษณ์ของอดีตที่มีความสัมพันธ์เกี่ยวเนื่องกับประวัติศาสตร์อันยาวนานของจังหวัดน่านมาจนถึงปัจจุบัน เป็นพื้นที่ที่แสดงให้เห็นเค้าโครงของชุมชนเมืองในอดีตต่อเนื่องกันมา โดยเวียงพระธาตุแช่แห้งมีความต่อเนื่องกันมานานถึง 646 ปี ส่วนใจเมืองน่านยาวนานถึง 637 ปี ดังนั้น จึงเป็นพื้นที่ที่มีคุณค่าในการอนุรักษ์และพัฒนาหลายด้าน ได้แก่
1. คุณค่าทางวัฒนธรรม (Cultural Value) คุณค่าของพื้นที่บริเวณใจเมืองน่านและพื้นที่โดยรอบ รวมทั้งเวียงพระธาตุแช่แห้ง สามารถเห็นได้จากเอกลักษณ์ของพื้นที่ทั้งริมสองฝั่งแม่น้ำน่าน ซึ่งประกอบด้วยสถานที่ที่มีคุณค่าทางประวัติศาสตร์และสถาปัตยกรรมจำนวนมาก ไม่ว่าจะเป็นคุ้มเจ้า วัด ย่านการค้า ชุมชนที่พักอาศัยเก่าแก่ รวมทั้งกำแพงเมือง คูคลอง สะพาน ที่โล่งและที่ว่างที่สำคัญ สิ่งเหล่านี้ล้วนเป็นของแท้และดั้งเดิม ที่มีมาตั้งแต่เริ่มสร้างเมืองน่านครั้งแรกเมื่อ ปี พ.ศ.1902 แม้สภาพจะเปลี่ยนแปลงไปตามกาลเวลา แต่ก็ยังคงคุณค่าทั้งในด้านประวัติศาสตร์ ด้านแนวคิดการสร้างเมือง ด้านสถาปัตยกรรมและศิลปกรรม แสดงให้เห็นความเชื่อมโยงไปถึงการตั้งถิ่นฐานของชุมชนล้านนา จากลักษณะการสร้างเมืองตามทักษาเมืองที่มีคุ้มเจ้าผู้ครองนครเป็นแกน และต่อเนื่องไปยังองค์ประกอบเมืองอื่น ๆ ตามลำดับ นอกจากนี้การก่อสร้างและตกแต่งศาสนสถานต่าง ๆ เช่น วัดพระธาตุช้างค้ำวรวิหาร วัดภูมินทร์ วัดหัวข่วง วัดไผ่เหลือง วัดพระธาตุแช่แห้ง ล้วนแสดงถึงแนวคิดทางศิลปะ และสะท้อนให้เห็นภูมิปัญญาของคนน่านในอดีต
2. คุณค่าทางเศรษฐกิจ (Value Added) บริเวณใจเมืองน่านและพื้นที่โดยรอบ รวมทั้ง เวียงพระธาตุแช่แห้ง เป็นพื้นที่ที่มีศักยภาพสูงในการส่งเสริมคุณค่าทางเศรษฐกิจให้กับชุมชน ด้วยการส่งเสริมให้เป็นแหล่งเรียนรู้ประวัติศาสตร์ของเมืองน่าน และเป็นแหล่งท่องเที่ยวเชิงวัฒนธรรมและเชิงอนุรักษ์ โดยอนุรักษ์พื้นที่ ตลอดจนศิลปวัฒนธรรมอันดีงามที่มีอยู่เดิม รวมทั้งโบราณสถานประเภท ศาสนสถาน คุ้มเจ้า และย่านเก่าที่กระจายอยู่ตามจุดต่าง ๆ สนับสนุนการจัดภูมิทัศน์เมืองในพื้นที่ประวัติศาสตร์ จัดระบบคมนาคมที่เหมาะสม สนับสนุนให้มีถนนคนเดินในลักษณะที่เป็นถนนค้าขายกิจกรรมเหล่านี้ล้วนเป็นสิ่งที่ทำให้เมืองมีบทบาทในด้านเศรษฐกิจเพิ่มมากขึ้น ผลที่ได้จากการจัดการท่องเที่ยว ได้แก่ การค้าขายสินค้าพื้นบ้าน ผลผลิตจากสวนผลไม้ ผลผลิตจากอุตสาหกรรมในครัวเรือนและอุตสาหกรรมขนาดย่อย ซึ่งมีผลทำให้เศรษฐกิจชุมชนเข้มแข็ง เกิดการจ้างงานเป็นการกระจายรายได้สู่ท้องถิ่น ทำให้คุณภาพชีวิตของคนในท้องถิ่นดีขึ้น
3. คุณค่าด้านการใช้งาน (Functional Value) แม้ว่าบางส่วนของโบราณสถาน ศาสนสถานดั้งเดิม ชุมชนเดิมในอดีต หรือสาธารณูปโภคดั้งเดิม เช่น คู คลอง ถนน สะพาน ได้เสื่อมสภาพลงตามกาลเวลาที่ยาวนาน บางส่วนอาจขาดการใช้สอย เนื่องจากบริบททางเศรษฐกิจ สังคม และบริบทของเมืองน่านที่เปลี่ยนแปลงไป แต่การบูรณะปรับปรุงให้นำมาใช้ใหม่ หรือการปรับเปลี่ยนประโยชน์การใช้สอยให้เข้ากับยุคสมัย ก็นับว่าเป็นหนทางหนึ่งในการอนุรักษ์แหล่งมรดกทางวัฒนธรรม ในขณะที่ยังคงตอบสนองประโยชน์การใช้สอยร่วมสมัยได้ในเวลาเดียวกัน เช่น การปรับเปลี่ยนอาคารเก่าให้เป็นพิพิธภัณฑ์ การจัดระเบียบถนนสายประวัติศาสตร์เป็นแหล่งท่องเที่ยวถนนคนเดิน เป็นต้น
4. คุณค่าด้านการศึกษา (Educational Value) พื้นที่ใจเมืองน่านและพื้นที่โดยรอบ รวมทั้ง เวียงพระธาตุแช่แห้ง นอกจากจะเป็นแหล่งที่มีศักยภาพสูงด้านการท่องเที่ยวเชิงวัฒนธรรมและประวัติศาสตร์แล้ว ยังถือได้ว่ามีจุดแข็งในการที่จะพัฒนาเป็นแหล่งความรู้เพื่อใช้เป็นเครื่องมือในการอนุรักษ์และสืบสานวัฒนธรรมโดยไม่จำเป็นจะต้องละทิ้งการพัฒนาเพื่อรองรับการเจริญเติบโตทางเศรษฐกิจและสังคมที่เปลี่ยนแปลงไป โดยการสร้างจุดขายให้บริเวณใจเมืองน่านและพื้นที่โดยรอบ รวมทั้งเวียงพระธาตุแช่แห้งให้เป็นพิพิธภัณฑ์ที่มีชีวิต (Living Museum) โดยการพัฒนาและส่งเสริมบางส่วนของพื้นที่ประวัติศาสตร์ในด้านการสื่อความหมาย แสดงที่มาและเล่าเรื่องประวัติศาสตร์ให้ผสมกลมกลืนไปกับบริเวณต่อเนื่องที่ยังมีคนใช้ชีวิตอยู่ในปัจจุบัน
5. คุณค่าด้านสังคม (Social Value) ในความเป็นมรดกที่มีคุณค่าของจังหวัดและประเทศนั้น ความเกี่ยวเนื่องของกิจกรรมประเพณีทางสังคมถูกนำมาเชื่อมโยงกับการใช้สอยในยุคปัจจุบัน พื้นที่บริเวณใจเมืองน่าน และเวียงพระธาตุแช่แห้งยังถือเป็นพื้นที่ที่มีคุณค่าทางประวัติศาสตร์ สถาปัตยกรรม ศิลปกรรมประเภทต่าง ๆ ผู้คนที่อยู่ในชุมชนยังคงใช้สอยอย่างต่อเนื่องทำกิจกรรมทางประเพณี ทางสังคมต่าง ๆ ทั้งในระดับชุมชนและจังหวัด ตลอดจนการมีส่วนร่วมของประชาชนในการช่วยกันดูแลรักษาและใช้สอยให้สมกับคุณค่าที่บรรพบุรุษได้ใช้ภูมิปัญญาสร้างมา เชื่อมโยงปัจจุบันกับอดีตได้อย่างต่อเนื่องและผสมกลมกลืน วันนี้ในอดีต
